Görme Biçimleri
Kitabın "görme biçimleri"ni deneyimleyebileceğiniz renkli resimler de içeren İngilizce orijinali herkese açık. Edebi niteliği yüksek eserde bazen kesifleşmekle birlikte sadeliğini genel olarak koruyan fasih bir İngilizce kullanılmış. Yazar özellikle kelime seçimlerinde çok titiz. Türkçe çevirinin kalitesi hakkında kararsızım. Özgün dilin kesifleştiği yerlerde çeviri bir parça mekanikleşmiş ve anlamayı zorlaştırıyor. Öte yandan bazı cümleler "daha iyi bir alternatif bulamıyorum"u düşündürecek kadar yerli yerinde. Kitabın mutad bir telif/çeviri tadı farklılığı yaşattığını söyleyebilirim.
Kitabın kategorisini sanat tarihi/eleştirisi ile sınırlamamak lazım. "Edebi nitelikli bir sanat ve toplum eleştirisi" kısmen uygun bir tanımlama olarak akla geliyor. Batı toplumuna ilişkin bu eleştiri Rönesanstan başlayıp kapitalizmin yaygınlaştığı zamanlara ulaşıyor. Yazarın siyasi geçmişi ve duruşunun bu eleştirilerde etken olduğu kesin, fakat bu durum eleştirileri subjektif kılmıyor.
Bu kitabı bir kaç kelimeyle özetlemem gerekseydi halihazırdaki başlıktan daha iyi kelimeler bulamazdım: "Ways of Seeing/Görme Biçimleri" (çevirisi de çok yerinde). Eser aslında bir BBC belgesinin kitaplaştırılmış hali. Belgesel mutlaka izlenmeli. Akış kurgusu, cümle vurguları ve görsel/işitsel zenginliğiyle kitabı pek çok yerde tefsir ediyor. Kitap hazmedilmesi yer yer zor pasajlar içeriyor. Bu nedenle ara vererek belki bir kaç kere okunmasında yarar var.
Kitaptaki ana fikirleri aşırı basitleştirilmiş gevşek bir dille aşağıda özetliyorum. Kitap gerçek gücünü bu yalın önermelerden ziyade bizi bu önermelere ulaştıran sorgulayıcı tavırda buluyor. Frans Hals'ın ilk bölümde sunulan resmi hakkında bir uzmanın yaptığı fazlasıyla mistik yorumu eleştirmesi bu tavra bir örnek olarak verilebilir. Belgeselde Caravaggio'nun "Supper at Emmaus"u üzerinde çocukların katılımıyla yapılan bir "görme" etkinliği de bir başka çarpıcı örnek (bu inceleme kitapta yok).
Görme biçimlerimiz mevcut fikir ve inançlarımızın, yaşadığımız toplum ve tarih kesitinin etkisi altındadır.
Görme biçimlerimiz imgeye (doğal veya yapay yolla) eşlik eden sözcüklerin, seslerin (müzik), çevresindeki diğer imgelerin ve imgenin sergilendiği ortamın etkisi altındadır.
Görme biçimlerimiz imgenin bütünü yerine bir kesitinin kullanılmasıyla veya imgeye bir tür hareket verilmesiyle önemli ölçüde değişebilir.
Klasik resimlerin kolayca çoğaltılarak (reprodüksiyonlar) doğal ortamlarından uzaklaştırılması resimlerdeki imgelerin anlamlarında değişime yol açar. Eskiden seyirci imgeye giderken çağımızda imge bize geliyor.
Rönesans ile başlayan klasik "yağlı boya resim" geleneği kabaca 1400-1900 yılları arasında hüküm sürerek sonlanmıştır.
Seçkin, soylu veya zengin kişiler için ısmarlama usülde yapılmış klasik "yağlı boya" resimlerdeki imgeler çoğunlukla ısmarlayanın yani sahibin mülkiyetini, refah seviyesini, toplumsal statüsünü yansıtır. (Bunun bazı istisnaları var, örneğin Rembrandt'ın yaşlılık dönemi oto portresi)
Klasik resimlerdeki kadın imgeleri hemen hemen daima erkek bakış açısıyla kadının "nü" bir obje halinde sunulduğu, imgeyi seyreden (ve erkek olduğu varsayılan) kişiye bir tür cinsel sahiplik, güç sağlayan bir anlamı barındırır.
Günümüzde renkli fotoğraflar ve özellikle bu imgelere dayalı olarak kurgulanan reklamlar çağımızın "yağlı boya tablo"larıdır. Hatta reklam imgelerinde bazen klasik yağlı boya resim imgelerinden (reklamın hedeflerine uygun seçimlerle) yararlanılmıştır.
Çağımızın reklamları (bence sosyal medyadaki resimler de kısmen buna dahil edilebilir) imge alıcısına, sahip olunması halinde başkalarının kıskanacağı ve bu sayede kişinin başkaları indinde bir çekicilik kazanacağı bir duygu durumu yaşatmaya çalışır. Peki sonuç böyle midir? Bilakis reklamla avlanarak tüketen kişi pek çok durumda bir şeyler (para) kaybeder.
Kitabı okuduktan sonra görme ve genel olarak düşünme biçimlerimizde ne değişiklikler beklenebilir?
Bir imgeye baktığında ilk duyumsadığınla yetinme, neden böyle olduğunu çözümle. Nelerin, hangi inanç, fikir ve deneyimlerin etkisi altında kalıyorsun?
İmgenin gerçek anlamı ne olabilir? Simgeleri, imgeye eşlik eden sözcükleri, tarihsel arka planı belirle. Görünenin arkasında (hemen bir bakışta) görünmeyenler neler?
İmgeler hakkında geliştirdiğin sorgulama alışkanlığını diğer alanlara da uygula. Sana ulaşan bir haber ve yargı... Doğru mu? Doğru veya yanlış olduğunu düşündüren ne? Kanıtlar, izler... Önyargılarını gözden geçir.