Gündelik Şeylerin Tasarımı
Üniversitelerin özellikle endüstriyel tasarım müfredatlarında yaygın olarak okutulan/önerilen şöhretli bir kaynak. Tasarım alanında bazı terimler (ör. sağlarlık) ve ilkeler (ör. keşfedilebilirlik) sunması yönüyle kıymeti haiz. Bu alana ilgi duyan bir kişinin okumazsa ayıp edeceği klasik bir kitap. "Klasik" kelimesini bir parça olumsuz bir özellik olarak, "tarihsel değeri daha fazla" anlamında kullandım. Bugüne kadar pek çok okumayla ortaya çıkan "kulaktan dolma" tasarım bilgimi biraz daha kitabî yapmakla birlikte kitaptan çok yeni şeyler öğrendiğimi söyleyemem. Bu "kulaktan dolma" bilgilerin kaynağı izlendiğinde yollar bir noktada bu kitaba ulaşacaktır ("tarihsel değer"), fakat (ispat etmeden fütursuzca iddia edeceğim bir yargı olarak ifade etmem gerekirse) tasarım sahasında spesifik alt alanlarda daha değerli kitapların da yazıldığını düşünüyorum. Kitap yer yer dağınık ve fazla tekrar içeriyor. Aynı içerik 300 küsur sayfa yerine çok daha kısa ve açık şekilde sunulabilirdi.
Kitabı bazen İngilizce orijinaliyle karşılaştırarak Türkçe çevirisinden okudum. Çeviriyi çok başarılı buldum. Örneğin "Affordance" karşılığı olarak "Sağlarlık" çok yerinde bir çeviri.
Kitaptan bana kalanları dağınık halde özetleyeyim...
Tasarım insan odaklı olmalı; insanların ihtiyaç ve kabiliyetleri dikkate alınmalı
İnsanlar hata yapar. Tasarım daima hatayı gözetmeli ve minimize etmeli. Özellikle yazılım ve donanım ürünlerinde hata iletileri azaltılmalı veya hata iletisinde kullanıcıyı yönlendirici bilgilendirme yapılmalı.
Asla sana verilen problemi (verildiği haliyle) çözmeye çalışma, kök neden çözümlemesi yap ve doğru problemi bulmaya çalış. (Bu aşamada başvurulabilecek bir metodoloji İngiliz Tasarım Konsülü tarafından oluşturulan Double-diamond design process model, yani "Çift elmas tasarım modeli".)
Bireye odaklanmak yerine etkinliğe odaklan (activity-centered design).
Bir tasarım, problemin doğasına uygun olarak karmaşıklık (complexity) içerebilir ama karışıklık (confusion) içeremez. Karmaşıklıkla mücadele için kavramsal modellerin gücünden yararlan. Karışıklığı ise mutlaka önle.
7 temel tasarım ilkesi:
Keşfedilebilirlik: Olası eylemler veya ürün/servisin durumu keşfedilebilmeli
Geri bildirim: Eylem sonuçları veya ürün/servisin durumu hakkında yeterli (aşırı değil) geri bildirim sağlanmalı
Kavramsal model: Deneyimsizlik veya sorun anında kullanıcıya yardımcı olacak bir kavramsal model sunulmalı
Sağlarlıklar: Uygun ve tercihen algılanabilir sağlarlıklar sunulmalı
İmleyenler: Uygun ve yanıltıcı olmayan imleyenler sunulmalı
Eşlemeler: Denetleyiciler ve ilişkili olduğu eylemler uzamsal ve zamansal olarak eşleştirilebilmeli
Kısıtlayıcılar: Hataya yol açan eylemleri önleyen/zorlaştıran kısıtlayıcılar sunulmalı
Kitapta (tamamen kitaba özgü olmasa da) aşağıdaki yararlı terimler tanımlanmış:
Kavramsal model (Conceptual model) ~ Ürünün/servisin mekanizmasına, nasıl çalıştığına ilişkin zihinsel model. Keşfedilebilirliğe katkı sunuyor; olası bir hatanın çözülebilmesini sağlıyor.
Sağlarlık (Affordance): ~ Bir fiziksel nesneyle (bu nesneyle etkileşime giren) bir ajan (insan, hayvan, hatta robot) arasındaki ilişkiye atıfta bulunan bir terim. Ör. buton "basma", sandalye "oturma", cam bardak "şeffaflık" sağlarlıkları sunar (son örnek sağlarlığın bir nesne özelliği olarak anlaşılmasına yol açabilir; bu doğru değil, sağlarlık bir özellik değil bir ilişkidir). Bazı sağlarlıklar gizlidir. Örneğin gizli bir "drop-down" menü "tıklama" sağlarlığı sunar, fakat ilk bakışta farkedilemeyebilecek bu sağlarlığın algılanması için fare imleci nesnenin üzerinde gezdirilmeli.
İmleyen (Signifier): ~ Sağlarlığın gizli veya yanıltıcı olduğu durumlarda nesneye bir imleyen iliştirilir. Sağlarlık tek başına yeterli olduğunda ayrıca imleyen kullanmak gerekmez, fakat yerinde imleyen kullanımı tasarımda çok önemli.