İnsanın Dört Zindanı

Merhum Ali Şeriati'nin bir üniversitede yaptığı konuşmadan derlenmiş bu kitabı tek cümle ile özetlemem gerekseydi "İnsan olmak üzerine bir kitap" derdim. Kitabı değerlendirirken başlığa takılarak hemen dört zindan ayrımına girmek yerine sonda söyleneni başa alarak kitabın ana mesajını vermek isterim. Merhum yazar (hayvana yakın anlamlı) beşer ve (ilahi olana yakın anlamlı) insan farkını, insanı insan yapan hususiyetleri açıklarken anahtar kelimeleri veriyor: "ihtiyâr" (özgür irade), "aşk" (tasavvuf jargonundaki ilâhî aşk değil), "mantık ötesi" ("mantıklı" ve "mantıksız"a ilave üçüncü bir durum olarak) ve hususen "isâr" (başkalarını düşünerek benliğini feda etme). Birden fazla kelime kullanılmış olsa da aslında tüm bu kelimeler tek bir töze, insanî töze işaret ediyor. Anahtar kelimeleri bire indirmem gerekseydi seçimim "isâr" olurdu. "Başkaları için kendini feda etmek"liğin ne denli büyük bir erdem olduğu ne kadar çok erdemli insan tarafından ifade edilmiş? "İsâr"da büyük bir sır var, "Ne için varız, hayatımızın anlamı ne?"yi cevaplayan sır...

Kişisel olarak kitabın düşünce dünyamda bıraktığı izi yukarıdaki gibi ifade etmek için "dört zindan" ayrımına çok ihtiyaç duymadım. Yine de bu zindanları belirtmeden geçmeyelim, özellikle en tehlikeli olan sonuncusunun hatırına: Çevre/doğa, Tarih, Toplum ve Benlik zindanları. Makul bir günümüz bireyi çaba harcayarak ilk üçünden kurtulabilir ama hepimizin tutsağı olduğu "benlik zindanı"ndan kurtuluşun tek çaresi "insan olmak". Nasıl? Anahtar kelimeler yukarıda, ayrıntılar kitapta...

Kitabın çevirisini zayıf buldum. İşaret yayınlarından çıkmış olan Hüseyin Hatemi çevirisinin çok daha iyi olduğunu duyuyorum.